A escalada está de moda e non vai parar de estalo, cada día somos
máis. O montañismo, o sendeirismo e os lugares naturais que atraen
turismo están de moda. A ferratas, tirolinas, camiños fabricados e
pasarelas en zonas naturais excepcionais están de moda, e
masificadas ata un extremo insostible.
Tamén hai escolas de escalada deportiva masificadas, desenvólvense
actividades de ocio na natureza nun marco de seguridade, institucións
que xestionan o tempo libre, empresas que facilitan a nosa
“aventura”, multinacionais que crean novos materiais cada día…
é o crecemento habitual de calquera ámbito sectorial tocado pola
man humana, crecemento sostible chámanlle… en moitos casos o único
sostible son as apariencias documentais para continuar co negocio.
 |
Rodellar, exemplo de masificación e cultura de escalada con desenvolvemento rural
|
Vou meterme de novo na lama e intentar traer algo de luz a este
problema de actualidade, é un tema complexo que presisa reflexión,
con moita moderación pero tamén con determinación porque,
posiblemente, estemos nun punto crucial de mudanza dos principios
básicos deste deporte. Reflexionar para descubrir que está pasando
en realidade, pero non de xeito caprichoso ou arbitrario, senón de
maneira racional e crítica, coñecer a realidade explicando, e
destruindo, as apareiencias enganosas que incluso reciben o apelativo
de científicas. Falamos de ecoloxía e da influencia do ser humano
sobre a mesma, e en todo este desenvolvemento sempre hai
discordancias, actores, intereses e, como diría un profesor de
historia que tiven no bacharelato, “¿fáltanos un factor para
explicar este conflicto? un que sempre está presente: o factor
económico”.
 |
Cuenca, moitos escaladores/as ao pé da cidade, con cultura de escalada e convivencia coa natureza
|
O movemento ecoloxísta
sempre tivo como obxectivo a preservación da natureza, para isto
desde hai moitos anos dedicouse a EDUCAR á cidadanía para que cada
un de nós respectásemos o medio, foi un traballo ben feito,
actualmente é unha realidade a conciencia xeral da poboación, temos
organismos e institucións que defenden o medio e dotámonos de
ferramentas para contaminar o menos posible, e ninguén discute a
necesidade de todo isto, está asumido pola maioría, e cómpre
seguir educando e avanzando na radical conciencia ecolóxica da
cidadanía. Porén atopámonos nunha contradición, porque nunca
tivemos tanta contaminación, tanta destrución de espazos naturais
nin tan profunda emerxencia climática. Teremos que preguntarnos por
qué falamos dun movemento social con notable éxito, nos medios que
se propuxo, e con tan malos resultados nos obxectivos finais... hai
algún factor negativo que está participando e que parece que non
vemos. E, por suposto, non critico con isto ao movemento ecoloxista,
estouno loando en todo ese traballo de educacíón porque o principal
labor dun movemento social é cambiar a conciencia da sociedade.
 |
Petrocoptis grandiflora, cómpre coñecela e conservala, tamén nos camiños, nas pistas e nas canteiras.
|
Agora falemos dos espazos protexidos. A realidade é que a
xestión destes espazos ten moita regulación pero pouca protección,
con obxectivos pouco definidos ou pouco ambiciosos, alén de que non
se aplica en moitos casos. Entramos no ámbito da política, tan
importante que xestiona as nosas vidas e aínda que queiramos pasar
dela non podemos. A Rede Natura é unha realidade que nos
inflúe como cidadáns e como escaladores/as, está desenvolvida por
plans de uso e xestión que se realizan segundo directivas que
proceden dos nosos responsables, axentes sociais e políticos que,
como en outros ámbitos, responden a intereses múltiples e actuan na
medida ideoloxica e estratexica do partido, do colectivo, da empresa
ou da simpatía polo interlocutor, iso no mellor dos casos, sen
confesar outras comenencias particulares.
 |
A defensa do patrimonio natural sempre precisou asociacionismo reivindicativo
|
Por iso os espazos naturais en Galicia teñen unha xestión
pauperrima, poñendo o acento na prohibición ou regulación de
actividades puntuais de explotacións familiares ou sobre colectivos
con pouco peso socio-político, e permitindo saltarse a lei de
costas, creando explotación acuiculas en lugares protexidos, eólicos
por todas partes, edificacións en lugares estraños, canteiras onde
faga falla (a metade delas improdutivas e a monte), pistas por
calquera razón (algunha ata o casoplón que apareceu no medio do
monte, mesmo asfaltada), portos exteriores (con dragados inmensos
sobre as nosas costas), desmontes (o territorio está cheo de
“buratos” para construir que quedaron para o feismo)
encauzamentos de rios (para gañarlle espazo ao río, ata desfacendo
as ribeiras con paredes de hormigón), e tantos e tantos atentados
contra o medio, algúns regulados con planificación de futuro e
outros ad hoc, é dicir, pensados para un fin especifico nun momento
dado.
 |
Riglos, a maior tradición de escalada e de masificación, con liberdade case absoluta sobre as súas paredes e, ultimamente, limitando estacionamentos e pernoctas só para quen poida ou estea disposto a pagalo.
|
Sabemos pois que as regulacións teñen un proposito ás veces
difuso, e outras mesmo contrario ao fin que se pretende. Na ecoloxía
e na conservación de espazos naturais isto é algo común. Aquí é
onde debemos pararnos, cómpre que haxa regulación, mesmo
prohibición, de uso dos espazos naturais, pero se esa regulación
non é boa, ou non incide nos problemas reais, estaremos educándonos
toda a vida, teremos boas practicas pero non influiremos sobre o
problema que nos ocupa, que é a conservación dos espazos naturais e
a convivencia co resto das especies do planeta. Se non cuestionamos
as malas planificacións, ou as malas regulacións, perdemos
perspectiva e acabamos sendo un produto máis dun sistema creado por
intereses contrarios aos fins pretendidos.
 |
Rede Natura, normativas europeas financiadas con fondos da UE, principalmente fondos agrarios e estructurais. Galicia entre as peores CCAA na conservación da súas zonas "sensibles"
|
Os escaladores/as repercutimos no medio, non hai dúbida de que os
rochedos son espazos naturais privilexiados e a práctica deste
deporte ten, cada día máis, un impacto sobre o medio natural. Pero
tamén é certo que a natureza sempre conviviu co ser humano, é o
normal, senón teriamos que borrar do mapa algunhas aldeas, as zonas
rurais precisan xerar actividades economicas pouco invasivas,
tradicionais e/ou modernas, que lles permitan vivir dignamente e
posibiliten medios para dinamizar a xestión respectuosa do seu
contorno natural. Os escaladores/as tamén precisamos educarnos para
ser respectuosos co medio, principalmente porque cada día somos máis
e máis diversos, pero a nosa influencia sobre o espazo natural é
limitada se a comparamos con outras actividades, altamente agresivas,
que se permiten e se promocionan.
 |
Rapaces como o Falcón Peregrino debemos respectalas no seu período reproductivo.
|
A tradición alpínistica mantén a escalada en zonas do máis alto
valor ecolóxico, dentro do alpinismo inclúo a escalada tradicional,
cunha cultura de boas prácticas e de respecto ao medio estas
actividades non son de gran incidencia no medio, basicamente porque
non hai masificación, pensar nas 4-6 cordadas que poden subir no
primeiro bus de Ordesa é ridículo se o comparas cos milleiros de
persoas diarios que camiñan polo val. En Picos, Montrebei,
Cienfuéns, Monserrat, Ponoch, A Peneda, Vegacervera, Alcandoras,
Peñas de Prao, Galayos… pasa o mesmo, con algunha excepción moi
puntual. Non me vou parar nisto porque é unha evidencia, talvez
habería que analizar o que está acontecendo coas vías ferratas e
con algúns sendeiros, coido que isto precisa regularse e unha
reflexión moi seria, pero como quen promociona estas actividades soe
ser algún organismo a tormenta perfecta está elaborada. A montaña
e a natureza sempre se defenderon soas, aínda que nalgúns casos
hoxe precisan certa axuda, hai zonas que debemos regular e protexer,
pero o principal é non facilitar o acceso con medios mecánicos ou
camiños “creados” á natureza, por iso digo que se defende soa,
se o esforzo de acceso é maior limitamos a masificación, non
podemos pór un ascensor ou unha pasarela e logo regular a multitude
que accede, e estase facendo. E algo parecido está acontecendo coas
carreiras por montaña, masificación por percorridos de alto valor
ecolóxico, co simple que sería levar os trazados por lugares menos
sensibles e/ou limitar algúns aforos a cifras que baixen de miles de
inscritos. Alguén debería pensar nisto pero coido que é imposible
de arranxar, xa estamos mentalizados para aceptar este enfoque do
ocio e de aventura cómoda, e se a maioría o acepta os organismos
responsables xustificarán estes usos, e abusos.
 |
As reivindicacións do asociacionismo ecoloxista, sempre incómodas para as políticas económicas
|
A escalada deportiva é o suxeito principal cando nos
referimos á pegada dos escaladores/as sobre o medio. O impacto ten
que ver coa afluencia de xente que practica esta modalidade, coa
apertura de novas zonas e cunha cultura competitiva alonxada dos
valores tradicionais da escalada, e pasa o mesmo co bloque, aínda
que con menos impacto, principalmente polos valores de escalada limpa
e con moita menos influencia da cultura competitiva. Porén,
exceptuando as zonas “famosas” ou as próximas a algunha cidade,
tampouco vexo masificación na escalada deportiva. Se falamos de
zonas “famosas” pensamos en Rodellar, Riglos, Siurana,
Margalef, Chulilla, Albarracín, El Chorro, La Pedriza, son lugares
nos que escalamos acompañados pero realmente hai moitos máis
senderistas (ou barranquistas no caso de Guara) e turistas que
escaladores/as, en algúns destes lugares a escalada serviu para o
coñecemento e desenvolvemento da zona, os responsables públicos,
observando o crecemento, diversificaron as actividades para máis
xente (ferratas, barrancas, sendeiros preparados…) e cando veu a
masificación (derivada dese coñecemento) viñeron as regulacións,
que en moitos casos están alonxadas do espirito das normativas
europeas, e todo o mundo comezou a pagar parking, a pernocta
prohibiuse se non estás aloxado nun negocio da zona e as áreas
proximas encheronse con campings, hostais e bares con terraza, cando
non se ampliou a estrada para que o acceso en coche non fose tan
arduo. Nestas zonas as regulacións son un lavado de cara para o
business, realmente non se vai deixar de acceder porque a economia
local depende desas actividades e hai moitos intereses empresariais e
políticos en xogo. A niguén se lle escapa que se houbese un niño
de quebrantahuesos en Rodellar (serra de Guara) non se pecharía
media escola, ou o acceso á barrranca, como moito pecharán algunhas
vías. Cienfuéns (tamén en Guara) está prohibido a maior parte do
ano, pero aí suben a escalar como moito 20 ou 30 cordadas en toda a
tempada, pouco interesante para os negocios! Nas zonas próximas
a cidades tamén soe haber masificación de escaladores, moitos
son lugares sen gran impacto ecolóxico, porén hai algúnhas zonas
onde coido que cómpre regular para protexer a flora e a fauna.
Realmente pasa algo parecido ao que aconteceu coas zonas “famosas”,
a diversificación para diferentes prácticas de ocio fixo crecer
economicamente a zona, “humanizouse” o contorno con pistas e
áreas de comidas, convertironse en zonas de escape da cidade... ou
onde acabar unha noite de copas... pero pernoctar segue estando
prohibido!!!
 |
Escalando en Penarubia (Espolón Fiz-Roi), sen presencia aparente de Petrocoptis.
|
A
Galicia non chegou a masificación, nin as zonas de
escalada deportiva nin á escalada en bloque. Se exceptuamos algúns
días ao ano, e só en dúas ou tres escolas próximas a cidades, ou
nalguna zona de bloque máis concurrida, normalmente escalas con
algunha cordada próxima ou só cos teus colegas. Porén as
regulacións e prohibicións están profundamente enquistadas, hai un
montón de áreas afectadas e os coflictos de xestión da natureza
soemos pagalos os escaladores e escaladoras que nos enteramos do
asunto cando pasou o leiteiro, só nos queda a pataleta de bar ou a
resignación, “éche o que hai”.
 |
Escolas enormes con afluencia moderada, case 500 vías e en toda unha semana só apareceron tres franceses. Hai espazós menos "famosos"
|
Un dos lugares historicamente afectados é Covas, agora tamén
regulada a zona leonesa. Non podo entender como se prohibe escalar na
maior parte dos sectores, ou haxa que pedir un permiso adminisrativo
para lugares xa arrasados polo “desenvolvemento” humano, nunha
zona onde proliferan as canteiras, moitas abandonadas, hai un encoro
altamente invasivo afectando a unha ribeira natural excepcional,
tendidos eléctricos por todas partes, zonas de ocio próximas,
desenvolvidas nos últimos anos (que inciden na proliferación de
turistas, de momento aínda pequena, pero que incrementan o risco de
incendios forestais de forma exponencial) novas pistas e estradas por
todas partes… pero o problema son as actividades de ocio como a
escalada, se os rochedos teñen unha biodiversidade importante cómpre
estudar onde hai especies a protexer e regulalo, algunhas destas
endémicas en Galicia simplemente porque non é territorio de
calizas, outras que hai que conservar inequivocamente, pero íso é
xestión. A nidificación de aves tamén afecta a áreas de escalada,
o curioso é que se entenda máis invasivo o acceso de 10-20 persoas
ao ano a unha área que unha canteira enorme a pleno rendemento ou
unha estrada pola que pasan miles de vehículos, talvez cortando polo
eslabón debil aparentemos unha xestión, ou unha planificación para
xestionar, pero a realidade é que non a hai. O PORN (Plan de
Ordenación dos Recursos Naturais) da Serra da Enciña da Lastra
parece unha copia adaptada de calquera outra zona de características
similares, ata establece, por prevención, actividades que
practicamente non teñen presencia na área como parapente,
actividades nauticas no encoro, descenso de canóns, voo de
helicópteros turísticos… incrible! as canteiras sinálaas e
advirte sobre o risco de novas canteiras, pero esquece propor a
regulación do que hai que xa é altamente destructivo, como nas
demais actividades de negocio, os que aprobaron o PORN xa sabían o
que era posible e o que era flicción, así cortaron o posible, as 10
persoas ao ano que subían escalar a algún sector eran o eslabón
débil. Estamos onde empezamos, moi mentalizados e moi educados, con
prohibicións e regulacións pero a canteira segue acabando coa
montaña.
 |
As empresas altamente invasivas tamén saben dar o seu discurso, agora non son canteiras, agora son empresas extractivas; vaites coa linguaxe como se nominaliza, perdón privatiza, perdón externaliza... En Pena Trevinca á sostibilidade só lle falta inventar unha máquina que arrase todo e deixe a serra como a Terrachá.
|
O furuto é moi escuro, necesitamos xestión para conservar os
espazos naturais, precisamos educarnos e que a natureza se defenda no
posible por si mesma, e se hai que regular ten que ser de forma xeral
e con coñecemento, con xestión para que as áreas rurais se
desenvolvan con naturalidade e conserven as ribeiras e as zonas
agrogandeiras, o crecemento sostible é unha palabra sen sentido
cando o que debemos é conservar, e ás veces para conservar hai que
decrecer. A influencia dos escaldores/as na Serra da Enciña da
Lastra é moi pequena, e a regulación para esta actividade na zona
moi grande.
 |
Cienfuens, Guara case prohibido. Aínda así cando ias escalar e andaban 100 cans e 30 cazadores pegando tiros e a berro limpo a cousa púñase seria, para os humanos, os demais habitantes animais e vexetais xa tiñan asumido que os que lle molestaban en decembro eran os 4-6 escaladores.
|
Precisamos asociacionismo reivindicativo e organismos negociadores,
alén de escaladores/as educados/as e coordinados, as accións de
despacho só serven cando temos apoios para defendelas, porque os
argumentos chocan contra os intereses e acaban no caixón do
esquecemento. A FGM ten que facer o seu labor para que os espazos
naturais en Galicia teñan a xestión precisa, e unha regulación
realista, reflexionada e crítica, para a conservación da natureza e
a evolución dos deportes que desenvolve e, máis ca nunca, os
escaladores/as debemos harmonizarnos como colectivo e reivindicar
unha xestión, e unha regulación, posibilista entre a práctica do
noso deporte e a conservación dos espazos naturais. Neste sentido
loar o traballo desenvolvido no Faro de Budiño coa prohibición de
escalada dunha área pola nidificación do Falcón Peregrino, aí
está o modelo, e probablemente nunha das zonas con maior
masificación. A reflexión é por qué en Budiño pode haber 100
escaladores/as a 100 mts do niño dunha rapaz protexida e en Covas
non podemos estar 4 escaladores/as a 500 mts doutra rapaz. Reflexión
triste pensar en que probablemente sexa pola propia masificación
(canta mais xente menos poder para regular, ou máis argumentos para
defender a escalada) alén de por ser un lugar historico para a
escalada galega. Se este tipo de entendemento é un modelo dos plans
de xestión debemos reivindicar outros, o obxectivo é conservar,
para iso a dinamización das zonas rurais é fundamental, nesas zonas
todas as especies do habitat se entenden con humanos desde tempo
atrás, non podemos ir desde os despachos a decirlles como facer, e
menos cando lles prohibimos actividades de pouco impacto ecolóxico e
desenvolvemos outras terribles como os eólicos ou as canteiras.
 |
O diñeiro e o poder sempre tiveron como primeira regra o respecto e conservación da natureza, moito antes co negocio.
|
Sen actores que aglutinen ao colectivo escalador, nin organismos que
defendan estas actividades nos despachos, nin políticos que
xestionen a realidade dos espazos naturais… o futuro é un absurdo
corta e pega de ordenador que remata nun documento oficial, e
finalmente nunca se poderá desenvolver pola acción doutros
intereses, normalmente económicos, e pola súa propia irrealidade
sobre a área en cuestión, alén de que xestionar non remata nun
documento, supón un esforzo humano e económico importante. E nós
con moitos argumentos e sen ningún tipo de capacidade de acción,
nin de presión, para incidir nin no que se aproba nin no que se fai.
Así estamos!